Message in a bottle

MEMORANDUM VIWF-FIEB 2024 

Minder gesuikerde dranken, met duurzamere verpakkingen, die betaalbaar blijven voor de consument

Dit kàn, door een andere en meer doelgerichte inzet van beleid en betaalde belastingen

Betaalbare, minder gesuikerde dranken in duurzame/ circulaire verpakkingen die niet als zwerfvuil in de natuur belanden. Dat is wat we allemaal willen. Als sector van de non-alcoholische dranken (frisdranken, water en (fruit)sappen) hebben we hier de afgelopen jaren dan ook stevig in geïnvesteerd en ook onze ambities voor de komende jaren zijn hier volledig op gericht. Maar de vele uitdagingen die we de afgelopen jaren gekend hebben en de buitensporige belastingen die ons nog boven het hoofd hangen, vormen een ‘bottleneck’ voor de financiering van noodzakelijke innovaties. Daarom deze boodschap in een fles, met onze ideeën over hoe we aan alle verwachtingen kunnen voldoen mits een ander beleid met doelgericht gebruik van onze belastingbijdragen. 

Wat streven we na:

We pleiten voor een holistische aanpak (van de sector, overheden en consumenten samen) die leidt tot gezondere, duurzamere èn betaalbare dranken.

Deze holistische politiek streeft deze 4 belangrijke doelstellingen na:

• Minder gesuikerde/calorierijke dranken
• Meer duurzame, circulaire verpakkingen
• Voorkomen dat verpakkingen als zwerfvuil in de publieke ruimte of de natuur terecht komen
• De prijs toegankelijk houden voor elke consument

Hiervoor is een stimulerender en efficiënter belasting- en investeringsbeleid nodig. Daarom stellen we concreet het volgende voor:

• De vervanging van de huidige vlakke suikertaks door een dynamische heffing met progressieve tarieven in functie van het suikergehalte. Zodat bedrijven aangezet worden om suiker te reduceren en consumenten aangespoord worden om minder calorierijke dranken te kopen
• De inzet van de inkomsten uit de federale verpakkingsheffing om de ontwikkeling van innovatieve, duurzame verpakkingen te bevorderen en/of om de opkuis van zwerfvuil te financieren
• Eerder inzetten op efficiënte, regionale samenwerking om het zwerfvuilprobleem effectief te reduceren en niet alleen een zwerfvuiltaks als inkomstenbron in te voeren

De huidige belastingen zijn vlak, ongelijk en worden niet efficiënt ingezet

Als sector hebben we de afgelopen jaren stevig geïnvesteerd in kwalitatieve en minder gesuikerde dranken ( -42% sinds 2000) aangeboden in steeds duurzamere/circulaire verpakkingen, met oplossingen om deze verpakkingen uit het zwerfvuil te houden. Ook onze ambities voor de komende jaren zijn hier volledig op gericht.

Maar de specifieke belastingen en dwingende maatregelen waaraan onze sector onderworpen is, streven niet altijd een gelijke behandeling met andere producten na. Zo betalen de drankenproducenten o.a.:

• Accijnzen: 180.7 miljoen euro in 2023 (incl. suikertaks die niet van toepassing is op andere gesuikerde producten)
• Verpakkingsheffing: 339.5 miljoen euro in 2023 (die niet van toepassing is op andere verpakkingen)

Opmerkelijk is dat zowel de “suikertaks” als de verpakkingsheffing beiden vlakke belastingen zijn. Producenten worden dus niet echt aangespoord om dranken te herformuleren of meer in te zetten op circulaire en duurzamere verpakkingen.

De financiering van deze belastingen en investeringen vertalen zich doorgaans in hogere prijzen voor de dranken. Nochtans is juist de kostprijs van dranken, gevolgd door smaak, de doorslaggevende factor voor de aankoop van een drankje.

In 2024 kijkt de sector aan tegen eventueel bijkomende maatregelen:

• De financiering van de kosten voor het opkuisen van zwerfvuil (die mogelijk zou oplopen tot liefst 113 Miljoen Euro)
• De mogelijke invoer van een statiegeldsysteem in de drie gewesten om zwerfvuil te voorkomen
• Hoge doelstellingen voor herbruikbare verpakkingen

Ook deze investeringen leiden tot hogere bedrijfskosten, eventueel doorgerekend in de prijs van de dranken. 

We drijven consumenten zo over de grens, een verlies voor iedereen

In 2023 organiseerde VIWF opnieuw een jaarlijkse Beverage Barometer, een bevraging van een duizendtal Belgen (via iVox) naar hun bevindingen, verwachtingen en gewoontes met betrekking tot hun favoriete (niet-alcoholische) dranken. De Beverage Barometer 2023 legde de klemtoon op duurzaamheid, gezondheid, de aanpak van verpakkingsafval in zwerfvuil en de kostprijs van hun favoriete (niet-alcoholische) dranken.

Uit de analyse van de antwoorden van onze bevraging, bleek alvast dat Prijs bij uitstek de belangrijkste overweging blijft, gevolgd door smaak, bij de keuze voor een drank: nagenoeg de helft (49%) van de respondenten kiest de prijs als voornaamste drijfveer voor de aankoop van een drankje.

Dit blijkt ook uit de aangroei van de aankoop van niet-alcoholische dranken over de grens: in 2023 zijn de grensaankopen van onze dranken gestegen met 9.363.700 € of 37,42% in vergelijking tot 2022 (cijfers GfK). Het aandeel van niet-alcoholische dranken in deze grensaankopen is in 2023 gestegen tot haast 10% van het normale marktvolume. Dat betekent minder inkomsten voor producenten, maar ook voor de Belgische winkels, en voor de overheid die 10% aan inkomsten aan indirecte belastingen ziet wegsijpelen naar de buurlanden.

De Belg is duidelijk aangetrokken door de goedkopere dranken in het buitenland. Door de vele lagen indirecte belastingen op onze dranken (met o.a. BTW, accijnzen miv frisdranktaks, en de verpakkingsheffing), zijn de prijzen van onze Belgische dranken vaak hoger dan in onze buurlanden. En aangezien in ons land zowat 50% van de bevolking op 50 km of minder van een grens woont, is de keuze snel gemaakt.

De stijging van de grensaankopen ondergraaft ook onze doelstellingen en het beleid om dranken minder gesuikerd en duurzamer/ circulair te maken. De consument is namelijk prijsbewust en zal dus sneller geneigd zijn om meer gesuikerde en minder duurzame verpakkingen te kiezen omdat deze goedkoper zijn.

Het is dus van belang om de prijs van onze dranken - en vooral dan van de meer caloriearme dranken en de meer duurzame verpakkingen - aantrekkelijker te maken zodat consumenten in België blijven kopen. 

Ondanks de uitdagingen blijven we investeren

De vele uitdagingen die we de afgelopen jaren gekend hebben en de buitensporige belastingen die ons nog boven het hoofd hangen, vormen een ‘bottleneck’ voor de financiering van noodzakelijke innovaties.

Zoals andere sectoren hebben onze drankenproducenten geleden onder de Coronacrisis, de oorlog in Oekraïne en de grondstoffentekorten, de energiecrisis en de loonindexatie. Zo absorbeerden onze bedrijven de gestegen grondstoffenprijzen (productieprijs +7,8% t.o.v. 2021 en +20% t.o.v. 2020) én de loonsverhoging (+4,7% t.o.v. 2021 naar 355 miljoen, zonder extra arbeidsplaatsen).

Dat heeft een stevige weerslag gehad op de inkomsten en reserves van onze bedrijven.

Niettemin bleven en blijven de bedrijven investeren en zich inzetten voor evenwichtig aanbod aan kwaliteitsvolle dranken, aangeboden in duurzame verpakkingen, en nemen ze initiatieven om de CO2- uitstoot te minderen en te vermijden dat gebruikte verpakkingen als zwerfvuil in de publieke ruimte worden achtergelaten. Enkele voorbeelden van deze investeringen:

• De inzameling, sortering en recyclage van huishoudelijke (drank)verpakkingen in het kader van de Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid) binnen Fost Plus;
• Initiatieven om het zwerfvuil aan te pakken (MooiMakers, BeWapp, The Click)
• Ontwikkeling van nieuwe soorten verpakkingen die minder plastic vergen
• Het gebruik van gerecycleerd PET (rPET) in nieuwe flessen
• Het ontwikkelen van permanent aan de flessen gehechte doppen (onder invloed van Europese regelgeving). 
• Lancering van minder gesuikerde dranken

Caloriearme/vrije dranken aantrekkelijker maken 

Wat vindt de consument? 

Na de prijs en de smaak, zijn voor de consument minder suiker en calorieën de belangrijkste overweging bij aankoop drank: 40% van de respondenten is bereid om meer te betalen voor meer evenwichtige frisdranken.

Anderzijds gelooft 48,5% van de bevolking niet dat de ‘gezondheidstaks’ op frisdranken ervoor zorgt dat mensen gezondere keuzes maken. In een open economie waarbij de helft van de bevolking op minder dan 50 km van een grens woont, is de verleiding groot om gesuikerde dranken goedkoper te gaan aankopen in het buitenland.

Wat doen onze bedrijven?

Sinds 2000 hebben onze leden de hoeveelheid suiker in onze dranken met liefst 42% verminderd. Bovendien was 6 op de 10 nieuwe drankjes die het afgelopen decennium op de markt kwamen, caloriearm of -vrij.

Ook de waterproducenten investeren voortdurend in het versterken van de kwaliteit en zuiverheid van ons mineraalwater (door o.a. de bescherming van onze natuurlijke bronnen). Bovendien wordt er heel wat sensibilisering gevoerd rond het belang van hydratatie voor de gezondheid.

Wat kan de overheid doen om dranken met minder en geen calorieën aantrekkelijker te maken?

Met een aanpassing van het beleid kan de overheid actief bijdragen tot meer aantrekkelijk geprijsde, minder gesuikerde dranken. Wij pleiten voor een actieve en correcte communicatie over het gebruik van kunstmatige zoetstoffen én een andere, meer dynamische suikertaks, met getrapte tarieven in functie van aanwezige suikers of calorieën. Deze dynamische taks – bij voorkeur van toepassing op alle gesuikerde producten – zal enerzijds de producenten motiveren om producten te herformuleren en het gebruik van suiker te verminderen. Anderzijds zal de prijs van minder gesuikerde (of minder calorierijke) aantrekkelijker worden voor de consument.

In ieder geval moet de suikertaks op ongezoete gearomatiseerde waters, d.i. zonder suiker of zoetstoffen, afgeschaft worden.

Duurzamere verpakkingen (en dranken) aantrekkelijk maken 

Wat vindt de consument?

Voor de consument komt de duurzaamheid van dranken en verpakkingen op de derde plaats.

Ongeveer 1 op 10 respondenten vindt duurzame verpakkingen het belangrijkst bij het aankopen van dranken. Ook geeft 30% van de Belgen aan ‘meestal tot altijd’ te kijken naar de recycleerbaarheid van een drankverpakking. Bovendien is 29% van de respondenten ook bereid om meer te betalen voor duurzamere drankverpakkingen.

Wat doen onze bedrijven? 

• Onze plastic drankverpakkingen in België bevatten in 2022 gemiddeld 35% rPET. We zijn hiermee een voorloper in Europa, waar dit slechts 17% is.
• We streven naar 100% recycleerbare verpakkingen (tot nu toe m.u.v. dop en etiket)
• Innovaties om plastic verpakkingen lichter te maken om minder plastic te gebruiken én CO2-uitstoot bij transport te verminderen
• Ontwikkeling van dispensed solutions met herbruikbare bekers/flessen
• R&D naar duurzamere verpakkingsmaterialen vb. bioplastic, composteerbare materialen, flessen gemaakt uit afval
• Minder secundaire verpakkingen
• Beperking van waterverbruik en hergebruik van water in productieprocessen

Wat kan de overheid doen om duurzame verpakkingen en dranken aantrekkelijker te maken?

Jaarlijks int de overheid zo’n 340 miljoen aan verpakkingsheffing. Deze inkomsten worden tot vandaag niet aangewend om verpakkingen te verbeteren. Bovendien zou deze heffing dubbelop zijn met de invoering van een interregionale zwerfvuilheffing. We vragen dan ook om één van beide belastingen op te heffen én om de belastingen die betaald worden in te zetten om innovaties in duurzame verpakkingen en verpakkingsmaterialen te bevorderen.

Geen drankverpakkingen als afval in het zwerfvuil 

Wat vindt de consument? 

Uit onze bevraging bleek dat 64% gelooft dat meer en positieve sensibilisering helpt tegen zwerfvuil. Daarenboven gelooft 33% van de Belgen ook dat de aanwezigheid van meer vuilnisbakken zal helpen om het zwerfvuil te doen afnemen.

Wat doen onze bedrijven? 

Jaarlijks dragen onze bedrijven goed 50 miljoen euro aan Post Plus voor de inzameling en recyclage van gebruikte drankverpakkingen. Fost Plus slaagt erin om met de blauwe zak meer dan 80% drankverpakkingen in het huishoudelijke afval in te zamelen.

Daarnaast financiert Fost Plus met de bijdrages van onze bedrijven nog initiatieven zoals MooiMakers en BeWapp (circa 17 M€) en The Click (een initiatief met gebruik van een app en digitale beloningen) om zwerfvuil te rapen.

Sinds 2019 ijveren onze bedrijven en Fost Plus naar het meer en meer circulair maken van onze verpakkingen. Zo heeft Fost Plus bijna 1 miljard euro geïnvesteerd in 5 nieuwe ‘state-of-the-art’ sorteercentra en investeren we nog in een vijftal recyclagecentra in België, zodat gerecycleerd materiaal beschikbaar is voor gebruik in nieuwe verpakkingen door onze Belgische bedrijven.

Concreet werd eind 2023 een nieuw recyclagecentrum voor PET met hoge capaciteit geopend in Couillet, nabij Charleroi, een investering van 45 miljoen euro.

Onze flessen bevatten gemiddeld al 35% gerecycleerde content (2022) en we willen verder investeren om dit percentage verder te verhogen. Voor de sector geldt daarom: elke verpakking telt. Met andere woorden: we willen geen drankverpakkingen (meer) in het zwerfvuil.

Voor de recuperatie van gebruikte drankverpakkingen “out-of-home” onderzoeken we de haalbaarheid en de mogelijkheden van een inzamelingsysteem waarbij een waarde wordt gegeven aan de drankverpakking. Zo investeerden we 3 miljoen in een haalbaarheidsstudie van een digitaal statiegeldsysteem.

Tenslotte investeren de bedrijven in aangehechte plastic doppen aan de fles of drankkarton, zoals de lipjes aan de blikjes, om te beletten dat deze in het zwerfvuil belanden.

Wat kan de overheid doen om te helpen in de strijd tegen het zwerfvuil?

Zwerfvuil is iets dat ons allemaal aangaat, zowel producent, consument als overheid. Het gaat om een gedeelde verantwoordelijkheid, maar vandaag wordt de financiële last té gemakkelijk gelegd bij de bedrijven. De zogenaamde zwerfvuiltaks in België die de opkuiskosten voor zwerfvuil ten laste legt van de bedrijven, gaat verder dan in de buurlanden én is bovendien dubbelop met de verpakkingsheffing op federaal niveau.

Er is een gebrek aan proportionaliteit en rechtszekerheid:

• De zwerfvuiltaks is weer een vlakke belasting die niet afneemt naarmate het zwerfvuil vermindert en dus weinig stimulerend werkt; integendeel: het bedrag wordt jaarlijks geïndexeerd en enkel de herverdeling over de bedrijven zal aangepast worden in functie van de fractietellingen
• Er is geen echte definitie van wat zwerfvuil inhoudt
• Er is geen transparante, uniforme berekening van zwerfvuilfracties (belastbare basis)
• Er is geen transparante berekening van de kosten die doorgerekend worden aan de bedrijven
• Er zijn geen duidelijke regels voor de verdeling van de kosten over producenten: bedrijven kunnen niet uitrekenen hoeveel taksen zij zullen moeten betalen
• Er is geen oplossing of regeling voor producenten die niet bekend zijn bij de overheid of bij Fost Plus
• Er is geen enkele inspraak van de bedrijven of van Fost Plus in de aanpak van het opkuisen van zwerfvuil
• Er wordt nauwelijks rekening gehouden met de voorziene investeringen in een eventueel in te voeren statiegeldsysteem (voor drankverpakkingen), dat eveneens de vermindering van zwerfvuil tot doel heeft.
• Er is ook geen garantie dat de geïnde belastingen wel degelijk aangewend zullen worden voor de daadwerkelijke vermindering van het zwerfvuil, maar eerder zullen dienen als algemene inkomsten voor de betrokken overheden.

Wij durven daarom te pleiten voor de afschaffing van de federale verpakkingsheffing als er een interregionale zwerfvuilheffing komt, zodat we niet verschillende keren betalen voor één verpakking. Daarnaast vragen we een meer efficiënte samenwerking en dat de huidige belastinginkomsten gebruikt worden voor innovatieve toepassingen in plaats van extra belastingen te heffen.

Extra belastingen zullen wellicht de kostprijs van onze dranken verder doen stijgen, met een verhoogde druk op investeringen in werkgelegenheid, investeringen en innovaties. Bovendien zullen méér Belgen verleid zullen worden om hun dranken over de grens te gaan kopen. In verpakkingen die weer in het zwerfvuil terecht komen, zonder dat producenten bijdragen om de opkuiskosten ervan te dragen.

Kortom, betaalbare, minder gesuikerde dranken in duurzame verpakkingen die niet als zwerfvuil in de natuur belanden, is dat niet wat we allemaal willen? Daarom moeten we er dan ook samen voor gaan. Als sector hebben we daar alvast de afgelopen jaren stevig in geïnvesteerd en ook onze ambities voor de komende jaren zijn hier volledig op gericht. 

We verwachten dat ook de overheid méér dan één handje toesteekt. 

Wat en waaruit drinken we over vijf of tien jaar? En hoe moeten we onze dranken dan nu herdenken? Dat zijn vragen waar drankenproducenten nu al voortdurend mee bezig zijn en stevig in investeren. Want we willen onze consumenten minder gesuikerde opties bieden in duurzame verpakkingen die niet als zwerfvuil in de natuur belanden. Maar het moet uiteraard ook allemaal betaalbaar blijven.

In deze Message in a Bottle-podcastreeks duiken we daarom met verschillende experts op vlak van gezondheid en verpakkingen in de toekomst van onze dranken.

Hoe kunnen we minder suiker gebruiken en mensen stimuleren om gezond te hydrateren? Zullen er over 10 jaar nog plastic flessen blijven bestaan of waaruit drinken dan? En hoe houden we alles betaalbaar? Op deze vragen die de consument en de maatschappij bezighouden, zoeken we samen met onze experts een antwoord.

Wat en waaruit drinken we over vijf of tien jaar? En hoe moeten we onze dranken dan nu herdenken? Dat zijn vragen waar drankenproducenten nu al voortdurend mee bezig zijn en stevig in investeren. Want we willen onze consumenten minder gesuikerde opties bieden in duurzame verpakkingen die niet als zwerfvuil in de natuur belanden. Maar het moet uiteraard ook allemaal betaalbaar blijven.

In deze Message in a Bottle-podcastreeks duiken we daarom met verschillende experts op vlak van gezondheid en verpakkingen in de toekomst van onze dranken.

Hoe kunnen we minder suiker gebruiken en mensen stimuleren om gezond te hydrateren? Zullen er over 10 jaar nog plastic flessen blijven bestaan of waaruit drinken dan? En hoe houden we alles betaalbaar? Op deze vragen die de consument en de maatschappij bezighouden, zoeken we samen met onze experts een antwoord.

Aflevering 1: Zou het helpen als calorievrije of caloriearme frisdranken goedkoper waren?

Aflevering 2: Hoeveel water moeten we elke dag drinken?

Aflevering 3: Wat is het duurzaamste: drankverpakking recycleren of hergebruiken?

Aflevering 4: Kan een plastic drankverpakking duurzaam zijn?

Aflevering 5: Wat is de drankverpakking van de toekomst?

Aflevering 6: Hoe houden we onze drankjes betaalbaar?